Eski Toprakların Yeni Kenti: Hasankeyf

Hasankeyf; eski adıyla “Hısn-ı Keyfa” yani “Kaya Kale”…

On iki bin yıllık tarihi bir şehir idi…

“Şehir idi” diyorum çünkü Hasankeyf’i daha önceden gezip gördüğüm için kendimi şanslı sayıyorum.

Hemen hemen tamamı 12-15. yüzyıllar arasında inşa edilmiş tarihî binalarıyla Türk-İslâm şehir tipinin en güzel örneklerinden birini oluşturan Hasankeyf, sular altında kalmadan önce müze-şehir durumundaydı.

Eski Hasankeyf’de;

Hasankeyf Mağaraları, Hasankeyf Kalesi, İmam Abdullah Türbesi, Zeynel Bey Türbesi, Ulu Cami, Küçük Saray, Büyük Saray, Mescid-i Ali Cami, Rızık Cami, Süleyman Cami, Koç Cami, Kızlar Cami ve Küçük Cami, Kale Kapısı ve köprü kalıntıları gibi önemli tarihi eserler bulunuyordu.

Bunlardan bir kısmı ya su altında ya da karşı kıyıda kaldı. Bir kısmı ise yeni oluşturulan Hasankeyf’e ya tümüyle taşındı, ya parça parça taşınarak monte edilmeye çalışıldı, ya da kopyası yapıldı.

Yeni Hasankeyf ise;

Eski toprakların yeni kenti Hasankeyf, adeta kartondan bir kent haline gelmiş.

Eski toprakların karton kenti; Hasankeyf…

Ilısu Barajı nedeniyle sular altında kalan Hasankeyf’e âdete “zorunlu bir sürgün” uygulanmış.

Bizim ilkokul ve ortaokul yıllarımızda elişi diye bir dersimiz vardı. Bizlere bu dersle çeşitli el becerileri kazandırılmak istenirdi.

Mesela; büyük bir karton tabaka üzerine dağları, ovaları, nehirleri çizdikten sonra kartondan yaptığımız tek tip ev ve ağaçları bu karton tabaka üzerine yerleştirirdik.

Hasankeyf de aynı bunun gibi. Sanki bir karton tabaka üzerine ruhsuz, işlevsiz kartondan yapılmış tek tip evlerden oluşan bir şehir adeta…

Yazık olmuş Hasankeyf’e…

Hasankeyf Kalesi’ni görmek için feribotla karşıya geçmeniz gerekiyor.

Yeni yerleşim yerinde derenin bir kenarına camilerden biri yeniden yapılmaya, diğeri ise dondurulmuş haliyle sunulmaya çalışılıyor, derenin ortasına ise güya Hasankeyf köprüsü yapılmış.

Hepsi ruhsuz ve zevksiz.

Yeni yapılmasına rağmen bakımsız, çevre düzenlemesi çok kötü.

Daha önce Dicle’nin sol sahilinde bulunan ve en önemli eserlerden bir olan Uzun Hasan’ın torunu Zeynel Bey’in silindirik kümbetinin bütün olarak taşınmış olması ise bir mühendislik harikası. Ancak konulduğu yer, çevre düzenlenmesi, yapılan taş duvarlar çok kötü.

Kısacası yeni Hasankeyf bizi hayal kırıklığına uğrattı ve çok üzdü.

İyi ki eski Hasankeyf’i görmüşüm.

Yolumuzun üstünde bulunan Batman ve Kurtalan şehir merkezinde bir tur attıktan sonra Siirt’e ulaştık.

İki Arada Bir Tepede Kalmış Şehir; Siirt

Siirt; Mezopotamya ve Anadolu uygarlıklarının kesiştikleri alanda kurulmuş olmasına rağmen bir türlü gelişemeyen bir şehrimiz.

Büryan kebabında Bitlis ile fıstıkta ise Antep ile yarışmaya çalışan bir şehir…

Siirt fıstığı, Antep fıstığına göre daha iri taneli ve besin değeri yüksek olduğundan daha pahalı. Toptancısı bile fıstık fiyatlarından şikâyetçi. Büryan kebabını hiç sormayın, yanına bile yaklaşılmıyor.

Sabah erkenden ana cadde kenarlarında, dükkân önlerinde, kaldırımlarda, tezgâhlarda ve tablalarda demet demet peynir otu diğer adıyla sirik otu satılıyor. Meşhur Siirt otlu peyniri de eşsiz tadını ve aromasını bu sirik otunda alıyormuş. 

Bir gece kalıp dinlendikten sonra sabah erkenden Siirt Ulu Camii’ni ziyaret etmeye gittik.

Siirt şehrinin ana eseri olan Ulu Camii, 1299’da Bağdat’ta hükmeden Büyük Selçuklu Sultanı Muguziddin Mahmut tarafında yaptırılmış olup, çeşitli dönem ve tarihlerde restore edilmiştir. Caminin içinde Selçuklu Sultanı Şeyh İshak’a ait bir mezar da bulunmaktadır.

Ulu Camii’nin minaresi tuğladan yapılmıştır. Sırlı tuğlaların da kullanıldığı ve çeşitli geometrik süslemelerin bulunduğu minare İran ve Türkistan’da yoğun olarak kullanılan teknikle yapılmış, yukarı doğru daralarak yükselmektedir. Minare, inşa tekniği bakımından Musul Ulu Cami’sinin minaresine benzemektedir.

Minarede bulunan bir süsleme dikkatimizi çekti. Bu süslemede kufi yazıyla ortada Muhammed, ve diğer dört bir kenarında ise dört halifenin isimleri yazılmıştı.

Siirt’e gelmişken Tillo’ya uğramamak olmazdı.

Haftaya Tillo, Veysel Karanî ve Bitlis ile devam inşallah…

15.07.2024

Süleyman Yapıcı

Günışığı Gazetesi