Ziya Paşa denince hemen aklımıza darb-ı mesel olmuş beyitlerinden bazıları gelir:

“Âyinesi iştir kişinin lafa bakılmaz,

Şahsın görünür rütbe-i aklı eserinde.”

***

 “Nush ile yola gelmeyeni etmeli tekdir,

Tekdir ile uslanmayanın hakkı kötektir.”

***

“Bed-asla necâbet mi verir hiç üniforma,

Zer-dûz palan vursan da eşek yine eşektir.

Ziya Paşa’nın asıl adı Abdülhamid Ziyâeddin olup 1825 (1829) yılında İstanbul’da doğmuştur. Tanzimat devri devlet ve fikir adamı, gazeteci ve şairdir. Osmanlı İmparatorluğu’nda 19. yüzyılın en önemli devlet adamlarından birisidir.

Tanzimat edebiyatının en fazla eser veren yazarlarındandır. Şinasi ve Namık Kemal ile birlikte “Batılılaşma” kavramını ilk defa ortaya atan Osmanlı aydınları arasında yer alır.

Sultan Abdülaziz döneminde Avrupa’ya kaçarak Jön Türkler’e katıldı. Çıkardığı gazete aracılığıyla devrin hükûmetini eleştirdi. Yurda döndükten sonra vali olarak hizmet verdi ve görev yeri olan Adana'da 1880 yılında 55 yaşında vefat etti.

Ziya Paşa’nın ismini bir çoğumuz lise yıllarında okuduğumuz edebiyat derslerinden hatırlarız.

Atasözlerinden yararlanarak yazdığı o ünlü beyitlerini hep büyüklerimizden duya geldik.

Hatta bazen bizler de farkında olmadan zaman zaman kullandık.

Ziya Paşa’nın “Terkib-i Bend” tarzında yazdığı beyitlerini okuyunca yaklaşık 150 yıl kadar zaman geçmiş olsa bile hiçbir şeyin değişmediğini göreceksiniz.

O dönemde yazılan/söylenen bu beyitlerin ifade ettikleri günümüze nasıl da uyuyor diye şaşırıp kalacaksınız.

Ziya Paşa’nın Terkib-i Bendi’nin 10’uncu Bendi’ni oluşturan beyitlerin sonu “yeni çıktı” iki kelimesiyle bitmektedir.

150 yıldır değişen hiçbir şey yok. Sanki günümüzde de “yeni çıktı”.

“İkbâl için ahbâbı si’âyet yeni çıkdı,

Bilmez idik evvel bu dirâyet yeni çıkdı.”

Yükselmek, iyi bir makama gelmek için dostlarını çekiştirmek yeni çıktı / Önceleri bilmezdik, bu beceri yeni çıktı.

“Sirkat çoğalıp lâfz-ı sadâkat modalandı,

Nâmûs tamâm oldu, hamiyyet yeni çıkdı.”

Hırsızlık çoğalıp sadakat sözü moda haline geldi / Namusu bitirdik, gayret yeni çıktı.

“Düşmanlara ahbâbını zemm oldu zarâfet,

Dildârdan ağyâra şikâyet yeni çıkdı.”

Düşmanlara dostları yermek bir incelik oldu / Gönül dostlarından yabancılara şikayet yeni çıktı.

“Sâdıkları tahkîr ile red kaide oldu,

Hırsızlara ikrâm ü inâyet yeni çıkdı.”

[Vatanına, milletine] Sâdık olanları aşağılama ve reddetme kural haline geldi / Hırsızlara ikram ve yardım etmek yeni çıktı.

“Hak söyleyen evvel dahi menfûr idi gerçi,

Hâinlere amma ki ri’âyet yeni çıkdı.”

Gerçi doğruyu söyleyenler daha önce de nefretle karşılanıyordu / Lakin hainlere tâbi olmak yeni çıktı.

“Evrâk ile i’lân olunur cümle nizâmât,

Elfâz ile terfîh-i ra’iyyet yeni çıkdı.”

Bütün kurallar yazılı sayfalarla [resmî belgelerle] ilan olunur / Söz ile maiyetindekilerin terfi ettirilmesi yeni çıktı.

“Âciz olanın ketm olunur hakk-ı sarîhi,

Mahmîleri her yerde himâyet yeni çıkdı.”

Güçsüz olanın en temel hakkı saklanır / [Ancak] Himaye görenleri her yerde korumak yeni çıktı.

“İsnâd-ı ta’assub olunur merd-i gayûra,

Dinsizlere tevcîh-i reviyyet yeni çıkdı.”

Gayretli kişiler bağnazlıkla suçlanır [ken] / Dinsizlerin düşüncelerine değer vermek yeni çıktı.

“İslâm imiş devlete pâ-bend-i terakkî,

Evvel yoğ idi işbu rivâyet yeni çıkdı.”

Devletin yükselmesine ayak bağı olan İslamiyet imiş / Önceden yoktu, bu söylenti yeni çıktı.

“Milliyyeti nisyân ederek her işimizde,

Efkâr-ı Frenk’e tebâ’iyyet yeni çıkdı.”

Millî benliğimizi unutarak, her işimizde / Batılıların fikirlerine tabi olmak [uymak] yeni çıktı.

“Eyvâh, bu bâzîçede bizler yine yandık!

Zîrâ ki ziyân ortada, bilmem ne kazandık!”

Eyvah bu oyunda bizler yine yandık / Çünkü zarar ortada, bilmem biz ne kazandık.

22.09.2023

Süleyman Yapıcı

Günışığı Gazetesi