Elazığ merkeze 12 km, Harput merkeze ise 6 km. uzaklıkta olan bulunan bir mağara Harput Buzluk Mağarası.

Mağara, Harput platosu üzerindeki en yüksek kalker tepelerinden birini oluşturan Buzluk Tepe’sinin (1653 m.) kuzey yamacındadır. 

Buzluk Mağarası’nın klimatik ve morfolojik şartları sonucu yazın buz oluşurken, kış aylarında buz oluşmamaktadır. Bu özelliği ile Türkiye'de tek, dünyada 45 mağaradan biridir.

Harput’un bilinen tarihinden daha eski olan Buzluk Mağarası, tarih boyunca yöre halkı tarafından hem gıdaların bozulmaması hem de mağaradan çıkarılan buzların satıldığı bir mağaradır. Nitekim, yöre insanı Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında bu mağaradan çıkardıkları buzları hayvan sırtlarında Harput'a getirip satıyor ve para kazanıyorlardı.

Yörede “Kudret Buzu” olarak şifalı olduğuna inanılarak satılmış ve tüketilmiştir.

En son 1950'li yıllarda 20 ailenin buz çıkarıp, satarak geçindiği bilinmektedir. Öyle ki 1950’lerde bir yaz mevsiminde 15-18 ton, günlük 700-900 kilo buz üretimi yapılmıştır.

Günümüzde ise turistik amaçlar ile kullanılmaya çalışılmaktadır.

Çalışılmaktadır diyorum çünkü şu anda kapalı olan Buzluk Mağarası’nın durumu içler acısıdır.

Harput’ta sık sık yaşadığımız Kamu-Yerel-Sivil kurum ve kuruluşlarının müdahaleleri sonucu yetki ve hizmet kargaşası ile çok zaman kaybettiğimiz çalışmaların ve hizmetlerin aynısı şimdi Buzluk Mağarası’nda yaşanmaktadır.

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na bağlı Şanlıurfa Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonu’nun kontrol ve denetiminde olan Buzluk Mağarası, ilgili Komisyon tarafından 01.09.2015 tarih ve 182 sayılı kararı ile ziyarete kapatılmış bulunmaktadır.

Kapatılma sebebi ise; buzluk Mağarası’nın statüsünde değişiklik veya iptali söz konusu olacağı ve can güvenliğinin olmadığı gösterilmektedir.

Aradan tam 8 yıl geçti. Bu 8 yıl içinde Buzluk Mağarası’nın açılması için sorumlu olan kamu ve yerel kurum ve kuruluşlar ne yaptı?..

Türkiye’de tek ve aynı zamanda eşsiz bir tabiat güzelliğine ve doğa harikasına sahip olan bu mağaranın çevre düzenlemesi, alt yapısı ile birlikte bir an önce yeniden hizmete açılarak turizme kazandırılmasını bekliyoruz.

Kapalı ve bakımsız haline rağmen yaz aylarının sıcak havalarından bunalıp rahatlamak için akın eden öncelikle yerli turistler, büyük bir hayal kırıklı yaşamakla birlikte, Buzluk mağaralarının kayalıklarından kuzeye bakarak Keban Baraj Gölü’nün masmavi güzelliği ve Pertek İlçesi’nin yeşilliğinin bütünleştiği adeta eşsiz bir tabloyu izleyip teselli olmaktadırlar. 

Geçmişten günümüze kadar önemini kaybetmeyen Buzluk Mağarası Osmanlı Salnâmelerinin tümünde Harput Kalesi ile birlikte asar-ı atikadan (tarihi eserlerden) sayılarak “Buzluk” başlığı altında şu bilgiler verilmektedir:

“Buzluk

Buzluk dediğimiz yer, sıcak ve kızgın günlerde gezilen en güzel tabiat harikalarından biridir. Harput’a yaya olarak 1 saat 15 dakika mesafede, Yassıca isimli dağın zirvesinde, büyük taşlar altında geniş ve derin bir mağara olup, içine ne kadar gidilse sonuna ve her yönüne kimse ulaşamamıştır.

Bu mağara üç mevsimde yani bahar, güz ve kış mevsimlerinde sıcak Haziran başlangıcından itibaren yaz mevsiminin sıcak günleri başladığı zaman mağara tavanından damlayan sulardan, tavan kenarlarında akan sular sütun şeklinde buz haline gelirler. Mağara zemininde irili ufaklı dikilirler. İşte bu tabii buzlar, şiddetli yaz mevsimi uzayıp devam ettikçe hararetin giderilmesi sebep olur. Sonbahar mevsimi gelip geçince kış soğuklarının başlaması ile beraber o mağara garip bir hal ile sıcak kaplıca hamamına benzer bir sıcaklık yaymaya başlar.

Mağara içinde meydana gelen buzlar o civardaki bahçe sahipleri tarafından çıkarılıp satılır. Bu mağaranın buzuna Kudret Buzu denir ve insanlar arasında şifalı olduğuna inanılır.

Beldemize atanan memurlar, misafirler, devlet büyükleri ve devletten bazı merak sahipleri bu tabiat harikasını görmek için mağara içine inmek zahmetine katlanırlar. Mağara içine girilecek yol pek dar tehlikeli olup mum yakılmadan girilemez, yol bilen olmadıkça inilip çıkılmaz. Buzluğun her cihetinde latif bahçeler bulunup suları da buzluk altından kaynadığından gayet soğuktur. Dişine ve midesine güvenemeyenler içemez.

Denizden 1.455 metre yüksekliğinde bulunan Buzluk dağından ibarettir ki: bunun temelinde mağaradan akan sulardan Temmuz ve Ağustos aylarında Allah’u Teâlâ’nın kudreti ile nefis ve kendine mahsus berrak buzlar oluşur.

Yaz mevsiminin yayıcı sıcak günlerinde susayanlar bu soğuk buz kütlesi ile hararetlerini söndürürler.

Diğer buzlarda düşünülen hastalıklar ve ağrılar bu Kudret Buzu’nda yoktur. Bazı kimseler ve mevsime özel olan buz satıcıları donan buzları yaz mevsiminde demir alet ile kırıp yük yük getirip kasaba, vilayet merkezine hatta civar köylere nakledip üç okkasını on para gibi ucuz bir bedelle satarak istifade ederler.

Harput’a 15 dakika mesafede Hüseynik Köyü’nün altında bir buzhane bulunmaktadır.

Ayrıca Zerteric köyü üzerinde olan Mastar Dağı’nda dahi böyle buz mağarası olup, yaz mevsiminde civar köylerin halkı bu buzları kırıp evlerine götürürler.”

[Detaylı bilgi için bknz.: Süleyman Yapıcı, Salnamelerde (Harput-Ma’muratül Aziz-El’aziz) Elazığ: Prof. Dr. Saaddettin Tonbul, Doç. Dr. M. Taner Şengün, Harput Çevresindeki Mağaralar ve Coğrafi Özellikleri, (PDF) fırat.edu.tr.: Buzluk Mağarası-Elazığ, kulturportali.gov.tr.; Dr. Danyal Bediz, Harput’ta Beden Buzluğu, Ankara Ün. Dil ve Tarih Coğrafya Fak. Dergisi.]

03.02.2023

Süleyman Yapıcı

Günışığı Gazetesi