İlimizin de yakın geçmişinde kültürel hayatımıza yön veren gazetelerden sonra dergilerin tanıtımı ile devam ediyoruz.

Osmanlı döneminin sonlarına doğru yayımlanan ilk dergi; “Sadâ Mecmuası”dır. 

9 Zilkade 1327 (22 Kasım 1909) tarihinde yayınlanmış olan bu dergi on beş günlük tarihi, edebi ve ilmi bir Osmanlı Mecmuası olarak yayın hayatına girmiştir. Mamuret’ül-Aziz Vilayeti Matbaasında basılan Sadâ Mecmuası’nın yazarları  Muhammed Abdullah Cevdet, Mehmet Cevdet, İdris Ulvi (Editör)’dir.

Birkaç sayı yayınlanabilmiş bu derginin bir nüshası İngiltere’nin British Library, St. Pancras kütüphanesinde bulunmaktadır.

Cumhuriyet öncesi yayımlanan diğer bir dergi ise “Fırat Mecmuası”dır.

1920 yılında Vali Abdulkadir zamanında Dirlik Cemiyetinin hitabet ve edebiyat şubesi tarafından çıkartılan Fırat Mecmuası 3 sayı yayınlandıktan sonra adı gecen Valinin Elazığ’dan Ankara’ya tayininin çıkması üzerine yayını durmuştur.

Derginin ilk sayısında; Osman Remzi, Celil Bey, Saffet Bey, Hamdi ve Mehmet Nuri beylerin yazıları yer almaktaydı. Kasa ömürlü olan bu dergi İlmi, edebi ve milli mücadeleyi destekleyen bir yayın politikası izlemiştir.

Elazığ’ın Cumhuriyet sonrası ilk dergisi Elazığ Halkevi’nin çıkarmış olduğu “Altan Dergisi”dir.

Vali Tevfik Sırrı Gür’ün yoğun çalışmaları sonucunda 22 Şubat 1935 tarihinde, yayım hayatına başlayan derginin logosunda “ayda bir idare heyeti tarafından çıkarılır” ibaresi bulunmaktadır. Önce “Çığır” sonra da “Altan” adı ile çıkarılan bu dergi Vali Tevfik Gür’den sonra yayımına devam edememiştir.

Genel olarak Altan Dergisi'ne baktığımızda inceleme, araştırma, hikâye, şiir, makale, ulusal ve mahalli haberler, Elazığ halkevi haberleri ve raporları, toplumu Cumhuriyet ideolojisi ile inkılapları öven ve yetişecek neslin bu fikirlerle donatılmasını sağlamak, bilinçlendirmek ve yönlendirmek için yazılan spot yazılar ve tek parti ideolojisinin pekiştirilmesi yönünde yazılmış olan makaleler bulunmaktadır.

Altan Dergisi yayınlandığı dönem boyunca, Elazığ ve çevresinin tanıtımını yapan araştırma ve incelemeler başta olmak üzere, fikrî ve sosyal içerikli yazılarıyla bu şehre kültürel anlamda ciddi bir hizmet vermiştir.

Cumhuriyet’in 16. yıldönümü olan 29 Ekim 1939’da son sayısını çıkarmıştır. Dört yıllık bir süre içerisinde 49 sayı neşredilmiştir.

Yakın tarih olarak faydalanacağımız son dergi ise adını yayımlandığı bölgede bulunan ve bölgenin hayat kaynağı olarak görülen Fırat Nehri’nden alan “Yeni Fırat Dergisi” dir.

18.04.1962 yılında çıkarılmasına karar verilen bu dergi, bir kültür ve sanat dergisi olarak yayınlandığı dönemde Elazığ kültür ve sanat hayatında önemli bir yer edinmiştir.

Edebiyat ve sanatseverler tarafından büyük ilgiyle karşılanan Yeni Fırat Dergisi, Elazığ kültürünü yaşatmak, geliştirmek ve Elazığ ve çevresinin tarihi, coğrafyası, edebiyatı, kültürü, folkloru, sosyal, siyasi, ekonomik ve coğrafi yapısı hakkındaki bilgileri daha sağlıklı bir şekilde aktarmak amacıyla Elazığ Kültür Derneği üyelerinden Fikret Memişoğlu ve arkadaşları tarafından büyük bir fedakârlıkla yayımlanmıştır.

1962 - 1967 yılları arasında 36 sayı yayımlanan Yeni Fırat Dergisi Elazığ Basın Tarihi'nde önemli bir yere sahip olmasının yanında içerdiği sosyo-kültürel bilgiler bakımından da önemli bir kaynaktır.

Derginin zengin içeriği olduğu gibi Fikret Memişoğlu, Ömer Kayaoğlu, N. Yıldırım Gençosmaoğlu, Cenani Dökmeci, Haydar Duman, Fahrettin Kırgızoğlu, Ahmet Noyan, Leman Tece, Emine Gültekin, İshak Subaşı, Burhan Gürdoğan, Celalettin Tuğrul gibi zengin de bir yazar kadrosu bulunmaktadır. Dergide Keban Barajı ile ilgili Süleyman Demirel ve Korkut Özal’ın dini konularda ise Süleyman Ateş’in yazılarına da bazı sayılarda yer verilmiştir.

Yeni Fırat Dergisi’nde, memleketin yetiştirdiği önemli şahsiyetlerin hayatlarına, başarılarına, eserlerine hemen her sayıda rastlamaktayız.

Dergi, Elazığ’ın kültürünü, tarihini, sosyal, siyasi ve ekonomik yönünü, büyük bir titizlikle sayfalarına taşımış ve okuyucusuyla paylaşmıştır. Dergiyi çıkaran kadro hem memleketin gizli kalmış ya da unutulmaya yüz tutmuş değerlerini gün yüzüne çıkarmışlar hem de bu zengin kültürü gelecek nesillere aktarmak için önemli bir kaynak hazırlamışlardır.

Diğer bir dergimiz ise 1963 yılında Öğretmenler Derneği tarafından çıkarılan “Sesimiz Dergisi”dir. Bu dergi öğretmenlere seslenmekte ve yazıları öğretmenler tarafından yazılmıştır.

Mart 1965 yılında Kemal Burkay tarafından çıkarılan sanat ve düşünce dergisi olan “Çıra” dergisidir. Doğu Anadolu’da sanatı temsil eden tek dergi olmak iddiasıyla bir gurup sanat sever tarafından çıkarılan bu derginin yayın hayatı kısa sürmüştür.

Tanıtımını yapacağımız son dergimiz ise; “Geleneksel Kürsü Başı” dergisidir. Elazığ-Harput Folklor Derneği tarafından kına gecesi münasebetiyle yılda bir defa çıkarılmaya çalışılmıştır. 1968 yılında ilk sayısı çıkarılan derginin sahipliğini dernek adına İrfan Eroğlu üstlenmiştir. 1970 ve 1972 yılındaki sayıların sahipliğini Hadi Koçak, 1974 yılındaki sayının sahipliğini ise Naci Öktem üstlenmiştir. Dört sayı ancak yayınlanabilmiştir.

Üç hafta boyunca tanıtmaya çalıştığımız bu yakın geçmişimize ait gazete ve dergilerden Elazığ ve çevresinin tarihi, coğrafyası, edebiyatı, kültürü, folklorü, sosyal-siyasi-ekonomik ve coğrafi yapısı hakkındaki önemli yazıları, makaleleri, hikâyeleri, şiirleri vs. sizlerle paylaşmaya çalışacağım.

Elazığ ve çevresi ile ilgili 1847-1928 yılları arasındaki 81 yıllık bilgileri siz okuyucularımıza “Salnamelerde Elazığ” kitabı ile aktarmaya çalıştık.

Bu yazı serimizle de daha yakın bir geçmiş olan 1928 yılından sonra yayımlanmış olan dergi ve gazetelerle 1970 yılına kadar olan 42 yıllık yakın geçmişi siz okuyucularıma aktarmaya çalışacağım inşallah.

[bkz: Elazığ’da Basın Hayatı, Fikret Memişoğlu, Yeni Fırat Dergisi, yıl 1964, sayı 22; Elazığ Basın Tarihi (1883-1960), Yavuz Haykır/Handan Haykır; Elazığ (Elaziz) Halkevi Altan Dergisi Bibliyografyası, Yavuz Haykır; Elazığ Dergi Yayıncılığına Bir Örnek: Yeni Fırat Dergisi, Handan Haykır, Mehmet Çevik]

16.09.2022

Süleyman Yapıcı

Günışığı Gazetesi