Adam olmak, Âdem olmaktır. Adam’ın aslı Âdem’dir. Adam olmak tabirindeki “adam” kelimesi “Âdem”den galattır; dolayısıyla adam olmak aslında “Âdem” olmaktır.

Bizim kültürümüzde “adam”ın tam karşılığı ise “insân-ı kâmil”dir. Yani “Âdem olmaktır.”

Nitekim Günlük yaşantımızda sık sık kullandığımız, hatta dilimize pelesenk ettiğimiz bir deyim var; “adam olmak.”

Bunun yanında; “adam etmek, adamdan sayılmak, adam yerine konmak, adam kıtlığı, adam evlâdı, kalıbına bakınca seni adam sanmıştım, yavrum biz seni adam olasın diye okutuyoruz, adam olman için kırk fırın ekmek yemen lazım, senden adam olmaz” türünden sözleri çokça söylemiş ve duymuşuzdur. 

Adam olmak, çalışıp ilim tahsil etmek ve bu sayede alınan bilgi ve irfan ile hayatın her alanında devamlılık gösteren duruş-davranış güzelliği kazanmaktır. Onun için ebeveynler; “evladımız okusun -yahut büyüsün- adam olsun” derler. Fakat “adamlık”, bu okuma veya büyümenin sonunda ulaşılan mevki ve makamla değil “muâmele” ile gerçekleşir.

Adam olmak, Âdem olmaktır. Yani Âdem gibi adam olmaktır.

Onun için adam olmanın yolu Âdem olmaktan geçer.

Bizde “adam olmuş” ancak “Âdem olamamışlar” çok olduğundan bunlar için birçok kıssalar anlatılır:

“Oğlum, ben sana vali olamazsın demedim ki, adam olamazsın dedim. Sen de adam olamadığını ispat ettin” kıssasında olduğu gibi.

Adam olmak; Âdem gibi olmak, Âdemî yönü ağır basmak demektir.

Dolayısıyla adam olmak Âdem olabilmekten geçer. Âdem olamayanlar adam olamaz.

Halk arasında kullanılan “adam gibi adam” olmak ifadesinin aslı “Âdem gibi adam olmaktır.”

Beşer, insanın maddi yönünü, Âdem ise manevi yönünü ifade eder.

İnsandaki âdemiyet, meleklerin kendisine secde kıldığı Hazret-i Âdem’den mirastır.

Âdem, bu sebeple ferd olarak Hazret-i Âdem’den öte bütün insanlığın özü ve temsilcisidir.

Beşer ile Âdem’in bir araya gelişi ile oluşan insan;  yeryüzündeki yaratıkların en güzeli ve en mükemmelidir. Yani “eşref-i mahlûkattır.” Allah’ın yeryüzündeki halifesidir.

İnsan, beşeriyyeti ile âdemiyyeti arasında sınanan bir varlıktır.

İnsan, beşeriyetini âdemiyetinin emrine verdiği zaman bu hali “ahsen -i takvîm”dir. Yani Âdem gibi adam olmaktır.

İnsan, âdemiyetini beşeriyetinin emrine verdiği takdirde “esfel -i sâfilîn”den olur. Yani Âdem gibi adam olamaz.

Evet, adamın aslı Âdemdir.

Âdem gibi adam olmak; İblis gibi günahında ve isyanında diretmeyip yaptığı hatanın farkına varıp tövbe etmektir.

Âdem gibi adam olmak; beşeriyet ile âdemiyet arasında imtihan olduklarını unutmamaktır.

Âdem gibi adam olmak; Bezm-i Elest’teki/Kalu Bela’daki ahitlerine sadık ve meleklerin secde ettiği Âdem mevkiine yeniden çıkabilmektir.

Âdem gibi adam olmak; kâinata ve kendisine dair bütün bilgilerin verilmiş olması demektir.

Âdem gibi adam olmak; âdemiyetimize talip ve vasıl olmaktır.

Âdem gibi adam olmak; kendini bilmek, dolayısıyla Allah’ı bilmektir.

Âdem gibi adam olmak; “okusun adam olsun” temennisindeki göğüslerdeki ilmin keşfi, marifetin kazanılmasıdır.

Âdem gibi adam olmak; insanın bu dünyada iken kendi hakikatini bilip fanî olan yanını değil, bakî olan yanını tercih etmesidir.

Âdem gibi adam olmak; Adamlık için Âdem olmaktır.

Âdem gibi adam olmak; O’na layık torunlar olmaktır.

Âdem gibi adam olmak; bizim imtiyazımız, aslî hüviyetimizdir.

Şairlerimizin dilinde de adam olmak, Âdem olmaktır.

“İnsân-ı kâmil olmaya sa’y eyle âdem ol.” [Bâkî]

“Nev'iyâ lâzım değil olmak fülân ibn -i fülân

Ma'rifet kesbeyle tâ bir âdem ol Âdem gibi.” [Nev’i]

“Dehri arasan binde bir âdem bulamazsın,

Âdem görünen harları âdem mi sanırsın?” [Ziya Paşa]

“Âdeme âdem gerektir âdem etsin âdemi,

Âdem âdem olmayınca netsin âdem âdemi.” [Ziya Paşa]

“Hoşça bak zâtına kim zübde-i âlemsin sen

Merdüm-i dîde-i ekvân olan âdemsin sen.” [Şeyh Galip]

Meşhur kıssadır: Kendisinden bir şey isteyip istemediğini soran İmparator İskender’e; “gölge etme başka ihsan istemez” diyen meşhur filozof Diyojen (Diogenes), gün ortası elinde fenerle dolaştığını görenler hayretle sormuşlar:

“Ne yapıyorsun?”

Cevap ezeli hasretimizi arayışın simgesi gibidir: “Adam arıyorum adam!”

Evet, biz de Âdem gibi adam arıyoruz.

18.11.2019

Süleyman Yapıcı

Günışığı Gazetesi