Elazığ, 31 Mart 2019 tarihinde yapılan yerel/mahalli seçimler sonucunda belediye başkanı olarak Sayın Şahin Şerifoğulları’nı seçti. Kendisini tebrik ediyor ve başarılar diliyorum. Cenab-ı Hakk, hayırlı hizmetlere vesile kılsın.

Belediye teşkilatının Elazığ’da ilk kuruluşundan bu yana, bizim tespitlerimizle birlikte Belediye’nin web sayfasındaki bilgilere göre Sayın Şerifoğulları, tahmini Elazığ’ın 46. Belediye başkanı.

Osmanlı döneminde ilk belediye teşkilatı 1857-1858 tarihinde İstanbul’da, 1870 tarihinden itibaren de Anadolu’da teşkilatlanmaya başlanmıştır.

Elazığ Belediyesi web sayfasında, gazetelerin köşe yazılarında, TV programlarında ve sanal medyada Elazığ’ın ilk belediye başkanı 1932-1936 yılları arasında görev yapan Çötelizâde Mehmet Bey gösterilmektedir.

Biz bu yazımızda kısaca belediye ve belediyecilik tarihinden bahsettikten sonra, Elazığ’da kuruluşundan itibaren görev yapan belediye başkanlarının isimlerini ve görev tarihlerini Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar aktarmaya çalışacağız.  

İslam tarihinde devlete ait bir görev olan “hisbe”, insanları, çarşıları kontrol etmek, dinin adabını sağlamak, tüccarların ve sanatkârların ölçü, tartı, standartlara uygunluk konularında hile yapmasını önlemek, piyasa fiyatlarının üstünde mal satmalarına, kaliteyi düşürmelerine engel olmaktır. Fıkıh terminolojisinde “hisbe” olarak geçen bu kelime Osmanlı tarihinde “İhtisab” şeklinde kullanılmıştır.

Hisbe veya ihtisab görevini yürütmekle yükümlü olan kişiye “Muhtesib” denilmektedir.

Hz. Peygamber (s.a.v.), Hz. Ömer’i Medine’de, Sa’d b. As’ı Mekke’ye muhtesib olarak görevlendirmişti.

Hz. Ömer, hilafet makamına geçince Abdullah b. Utbe’yi çarşı ve pazarı teftişe memur etti. Hulefa-yı Raşid’in döneminden sonra “Hisbe Teşkilatı” daha da kurumsallaşarak tüm İslâm beldelerinde bir teşkilât halinde yaygınlaşmıştır.

Osmanlı Devleti’nde, Osman Gazi döneminde ihtisap işleriyle görevli muhtesiplerin varlığına dair bilgiler bulunmaktadır. Resmi unvan ile ilk görevlendirme ise Sultan I. Murat dönemindeki 1385 tarihinde olmuştur.

Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethi sırasında şehrin ticari, iktisadi ve sosyal düzenini sağlamak için tayin ettiği idareciler arasında “İhtisab Ağası” da bulunmaktadır.

Osmanlı Devleti’nde 1826 yılında II. Mahmut tarafından İhtisab Ağalığı yerine “İhtisab Nezareti” kurulmuş ve bu müessese sadrazamlığa bağlanmıştır.

16 Ağustos 1854 tarihindeki resmi bir tebliğ ile İhtisab Nezareti kaldırılarak İstanbul’da “Şehremaneti” kurulmuş ve bu göreve atanan kişiye de “Şehremin” unvanı verilmiştir. Şehremini, şehrin idaresinden sorumlu belediye reisi için kullanılan bir unvandır.

İstanbul’da 1857 ve 1858 tarihinde yayılan iki nizamname ile “Şehremati” yerine ilk defa Galata ve Beyoğlu Belediyeleri kuruldu. Daha sonra 1868 yılında İstanbul, ondört belediye teşkilâtı tarafından idare edilmeye başlandı.

Taşrada belediye teşkilatları kuruluncaya kadar bu hizmetleri vilayet bünyesinde yer alan ve kadı denetimiyle görev yapan muhtesipler yürütmekteydi.

İstanbul dışında taşra teşkilatlarının belediyeciliğin kurulması ise 8 Ekim 1864 tarihli Vilayet Nizamnamesi ile başlamış ve Anadolu’da teşkilatlanması ise 1870 tarihinden itibaren olmuştur.

Osmanlı Devleti’nde belediye teşkilatının yetki ve sorumlulukları belirleyen en esaslı belge 27 Ramazan 1294/5 Ekim 1877 tarihli Dersaadet ve Vilayet Belediye Kanunu’dur.

1877 tarihli kanuna göre belediye organları, belediye reisi ve daire meclisinden ibaretti. Şehir veya kasabanın nüfusuna göre dört yıl için altı-oniki kişilik bir belediye meclisi seçilirdi. Üyelerin yarısı, iki yılda bir kura ile değiştirilirdi. Reis ise bu üyeler arasından hükümet tarafından seçilip tayin edilirdi. Uygulamada meclis üyeleri ve belediye reisi, o beldenin eşrafından seçilirdi. Onun için bu meclise Ayan Meclisi de denilirdi.

Elazığ’da ilk belediye teşkilatı, Diyarbekir Vilayeti Ma’muratü’l-Aziz Sancağı olarak 1870 yılında kurulmuştur.

Osmanlı Devlet ve Vilayet Salnameleri, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı ve Cumhuriyet Devlet Arşivleri, resmi kayıtlar ve diğer kaynaklara göre kuruluşundan itibaren tespit edebildiğimiz Elazığ belediye başkalarının isim ve görev tarihleri aşağıya çıkartılmıştır.

1870-1872                  Çötelizâde Hacı Ömer Ağa (Kapcıbaşı)

1873                            Reis henüz tayin olunmamış.

1874                            Harputlu Bekir Ağa

1875-1876                  Çötelizâde Hacı Ali Bey

1877 -1880                 Harputlu Hacı Mahmud Efendi

1881-1883                  Çötelizâde İshak Bey

1884                            Reis Vekili Çötelizâde Ömer Bey

1885-1886                  Harputlu Mahmud Reşid Efendi (Saniye)     

1887-1888                  Harputlu Hasan Bey

1889                            Harputlu Mustafa Efendi

1890                            Harputlu Hasan Tahsin Bey

1891                            Harputlu Mustafa Efendi

1892-1893                  Hüseynikli Miralayzâze Hacı Ömer Bey (Mütemayiz)

1894                            Harputlu Hacı Ziya Bey

1895-1898                  Hüseynikli Miralayzâze Hacı Ömer Bey (Mütemayiz)

1899-1901                  Harputlu Hacı Ziya Bey (Saniye)

1902-1906                  İshak Beyoğlu Çötelizâde Mehmet Bey

1907-1908                  Harputlu Hacı Muhammed Bey         

1909-1913                  Harputlu Hacı Mehmed Bey  

1914                            Harputlu Hacı Asaf Bey

1915-1919                  Rıza Beyoğlu Çötelizâde Mehmet Bey          

1920-1930                  Harputlu Hacı Halil Bey

1931-1935                  Harputlu Hacı Hürrem Müftügil

1935-1943                  Harputlu Hacı Kemal Şedele

1943-1946                  Kâzım Bayer

1946-1950                  Ahmet Karakaya

1951-1953                  Kâzım Bayer

Ayrıca vilayet merkezi Mezra (Ma’muratü’l-Aziz)’ya nakledildikten sonra Harput, 1884-1889 tarihleri arasında ikinci belediyelik olur ve 1884 yılında ilk Belediye reisi Hacı Muhammed Efendi’dir.       

1887-1889 tarihleri arasında Hüseynik üçüncü belediyelik olur ve 1887 yılında ilk belediye reisi Halil Efendi’dir.

Bu sonuca göre Elazığ Belediyesi’nin kuruluş tarihi 1870, ilk belediye başkanı Hacı Ömer Ağa olup bilgiler yeniden güncellenmelidir.

15.04.2019

Süleyman Yapıcı

Günışığı Gazetesi