“Had” kelimesi sözlükte; “sınır, uç, derece, yetki ve değer” gibi manalara gelir. Had kelimesi günümüz Türkçesinde birçok anlamda deyim olarak da kullanılır:

“Haddi olmamak; hakkı ve yetkisi olmamak.”

“Haddinden fazla; gereğinden çok, aşırı.”

“Haddini aşmak; ölçüyü kaçırmak, aşırı gitmek.”

“Haddini bildirmek; sert bir karşılıkla uslandırmak, yola getirmek, cezalandırmak.”

“Haddini bilmek; kendi değer ve yeteneğini olduğundan üstün görmemek.” [TDK Türkçe Sözlük]

Bu kavramların içinde en önemlisi “haddi aşmaktır.” Bunun zıddı ise “haddini bilmektir”

İslami literatürde haddi aşmak; “Allah'ın insanlar için koyduğu sınırları yani ilkeleri, kuralları, emir ve yasakları ihlal etmek” demektir. Haddi aşmak zulüm olarak görülmüştür. Türkçe'de bu kavram “aşırı gitmek” anlamında kullanılmaktadır.

Haddi aşanlar için Kur’an’da; saldırgan, aşırı giden, haksızlık eden anlamlarına “mu’tedî” kelimesi kullanılmıştır.

"Haddi aşmayın, çünkü Allah haddi aşanları sevmez" [Bakara, 2/190; Mâide, 5/87; A’raf 7/55] ayetleriyle Allah haddi aşmayı haram kılmış [Rahman 55/7-9], haddi aşanların “kalplerini mühürleyeceğini” [Yûnus, 10/74] ve onları “cehennemle cezalandıracağını” [Nisa 4/29, 30] bildirmiştir.

İbni Hımâr (R.A.)'den rivayet edildiğine göre Resûlullah (S.A.V.) şöyle buyurdu:

"Allah Teâlâ bana: 

Birbirinize karşı öylesine alçak gönüllü olun ki, hiç bir kişi diğerine karşı haddi aşıp zulmetmesin. Yine hiç bir kimse, bir başkasına karşı böbürlenip üstünlük taslamasın diye vahyetti." [Müslim, Cennet 64. Ayrıca bk. Ebû Dâvûd, Edeb 40; İbni Mâce, Zühd 16]

Haddi aşmak insanın Allah’a karşı isyanıdır:

Kulun, Allah’ın bazı yetkilerini kendinde görerek ilahlık taslamasıdır.

Kul olduğunu unutup Allah’ın ilahlık yetkisini kullanmak isteyişidir.

Tuğyan etmesi (tağutlaşması)dır, sapmasıdır.

Kulların, Yaratan’ın çizdiği doğru yol olan “sırat-ı mustakim”i terk etmesi, asileşmesi, yoldan çıkmasıdır. 

Şeytana kanış ve aldanıştır.

Emrolunanı çiğnesidir.

Allah’ın yasaklarına cüretle karşı koyması ve günahtan korkmamasıdır.

Eşcinsellik, hırsızlık, yalancılık, hile, yolsuzluk, hayâsızlık, aldatma, zulüm, cinayet gibi fenalıkları yapıp bunlarda sayısal ve nicelik olarak aşırıya gitmesidir.

Günahtan çekinmeyen ve o günahı zevkle, hayvani duygularla, Allah korkusu olmadan sıradan bir şeymiş gibi işlemesidir.

Haddi aşmak insanın kendisini reddetmesidir:

Sınırı aşması, başkasının hak ve sınırını ihlal etmesi, kötülükte ısrar etmesi ve fenalıkları alışkanlık haline getirmesidir.

Fıtratından, doğal halinden, özellik ve yeteneklerinden uzaklaşmasıdır.

Kendi makamını terk etmesidir.

Kendi kendisi olmaktan çıkmasıdır.

Taşıması gerekeni yüklenmeyişidir.

Olduğundan başka görünmek istemesidir.

Üzerine lazım olmayanı yapmaya kalkışmasıdır.

Bilmediği, anlamadığı, gücünün yetmediği bir konuda biliyormuş gibi davranması, söz söylemesi veya görev üstlenmesidir. 

Doğru olmamaktır, dürüst davranmamaktır.

Hak - hukuk tanımamaktır.

Kısaca haddi aşmak:

Hükmün -kayıtsız şartsız- yalnız Allah’a ait olduğunu tanımamaktır, tanıdığı halde bile bile asi olmaktır.

Allah’a, insanlara, kendine karşı haddi(ni) aşmaktan ve her türlü aşırılıktan Allah’a sığınırız.

17.12.2018

Süleyman Yapıcı

Günışığı Gazetesi